ÖZET
Amaç: Endometriyoz ve/veya endometriyomanın tedavi yöntemleri günümüzde çok fazla tartışılmaktadır. Bu çalışmada amacımız; endometriyoz ve/veya endometriyomanın kliniğimizde uygulanan laparoskopi, laparotomi, kombine (cerrahi+medikal) tedavi yöntemlerini; postoperatif gebelik, ağrı, nüks ve CA-125 düzeyini takip ederek literatür eşliğinde karşılaştırmaktır. Gereç ve Yöntemler: Çalışmaya, Haziran 2006-Haziran 2008 tarihleri arasında Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Ana Bilim Dalı'na kronik pelvik ağrı, infertilite ve endometriyoma nedeni ile başvuran ve intraoperatif endometriyoz ve/veya endometriyoma tespit edilen 69 hasta dâhil edildi. Veriler retrospektif hastane kayıtları incelenerek elde edildi. Hastaların tedavi öncesi ve tedavi sonrası ağrı ve infertilite öyküleri, CA-125, CA 15-3, CA 19,9 ve ultrasonografik bulguları kaydedildi. Bu hastalara kliniğimizde uygulanan tedaviler de kaydedildi. Tedavi öncesi infertilite anamnezi mevcut olan hasta grubunda tedavi sonrası gebelik oluşanlar ve oluşmayanlar sayısal olarak tespit edildi. Gebelik oluşanlardan spontan, ovülasyon indüksiyonu ve in vitro fertilizasyon (IVF) ile gebelik oluşanlar sayısal olarak belirlendi. Bulgular: Polikliniğimize kronik pelvik ağrı, infertilite ve endometriyoma nedeni ile başvurup intraoperatif endometriyoz ve/veya endometriyoma tanısı alan 69 hastanın 40'ına laparoskopi, 16'sına laparotomi, 13'üne kombine (cerrahi+medikal) tedavi verildi. Demografik veriler değerlendirilirken, yaş açısından laparotomi grubunda yaş anlamlı olarak daha yüksek saptandı (p=0,002). Çalışmamız sonucunda üç grupta tedavi ve izlem sonrası gebe kalma oranları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmez iken; gebe kalma oranları spontan, ovülasyon indüksiyonu, in vitro fertilizasyon ile ayrı ayrı değerlendirildiğinde laparoskopi grubunda spontan gebe kalma anlamlı olarak daha yüksek saptandı (p=0,036). Tümör belirteçlerinden tedavi öncesi ve sonrası ortalama CA-125 düzeylerinde her üç grupta da p<0,05 izlendi, ancak laparoskopi grubunda tedavi sonrası CA-125 düzeylerinde tedavi öncesine göre daha anlamlı bir düşüklük tespit edildi (p<0,001). Sonuç: Çalışmamız sonucunda kliniğimizde uygulanan üç tedavi yönteminden laparoskopi ile diğer iki yönteme kıyasla; tedavi sonrası spontan gebe kalabilme ve tümör belirteçlerinden endometriyozu izlem amaçlı kullanılan CA-125 düzeyinde diğer iki gruba göre daha anlamlı bir düşüklük saptanmıştır. Bu nedenle özellikle infertil hastalarda laparoskopinin cerrah tarafından öncelikli olarak tercih edilmesi gereken bir yöntem olduğunu söyleyebiliriz.

ABSTRACT
Objective: Treatment of endometriosis and/or endometrioma are much disscussed subject nowadays. In this study, our aim; was to compare treatment methods laparoscopy, laparotomy and combined treatment (surgery+medical) applied at our clinic of endometriosis and/or endometrioma with current literature knowledge, following postoperative pregnancy, pain, recurrence and CA-125 level. Material and Methods: A total of 69 patients who had endometriosis and/or endometrioma was observed intraoperatively and patients who had been referred with a diagnosis of chronic pelvic pain, infertility or endometrioma to Dicle University Faculty of Medicine, Obstetrics and Gynecology Department between June 2006 and June 2008 were included in the study. Data were obtained retrospectively scanning hospital records. Treatment to patients in our clinic were recorded. Pre-treatment and post-treatment pain history, levels of CA-125, CA15-3, CA19-9, history of infertility and ultrasonographics findings were recorded. Post-treatment outcomes relevant to pregnancy were determined. Among those who had become pregnant after treatment, the rates of spontaneous pregnancies, pregnancies due to ovulation induction and those due to IVF (in vitro fertilization) were determined. Results: Among 69 patients presenting to our outpatient clinic with complaints of chronic pelvic pain, infertility and endometrioma who were diagnosed with endometriosis and/or endometrioma intraoperatively, 40 underwent laparoscopy, 16 underwent laparotomy and 13 received combined treatment. In terms of age group, patients who had undergone laparotomy were significantly older (p=0.002). The study showed that pregnancy rates among the three patient groups after treatment and follow-up were not significantly different. Pregnancy rates of spontaneous, due to ovulation induction, in vitro fertilization when evaluated separetely were significantly higher pregnancy rates of spontaneous in laparoscopic group (p=0.036). Among the tumor markers, CA-125 had significantly decreased after treatment in all three groups (p<0.05), but CA-125 was observed more significant decreased laparoscopy group (p<0.001). Conclusion: In this study, among the three met-hods applied at our clinic, laparoscopy stands out due to higher spontaneous conceival rates and lower post-treatment CA-125 levels. Therefore we can say that a particular method should be chosen as a priority by the surgeon of laparoscopy in infertile patients.