ABSTRACT
Objective: Vitamin E is a non-enzymatic antioxidant that protects the endothelium from oxidative stress. Oxidative stress is an important factor in the pathogenesis of female infertility. We aimed to investigate if vitamin E would improve the negative effects of clomiphene citrate (CC) on endometrium of women having ovulation induction, by using transvaginal color-pulsed Doppler ultrasonography. Material and Methods: In this study, 50 primary infertile normogonadotrophic patients with anovulatory cycles diagnosed by endocrine assays and ovarian transvaginal ultrasonographic scanning for follicle development, were recruited from patients attending to the Clinic of Obstetrics and Gynecology Erzurum Ataturk University. None of the subjects had male infertility or tubal occlusion. In 50 patients, CC (100 mg/day) was prescribed to be taken orally, twice daily for 5 days, starting on the 5^th day of the menstrual period (CC group). Since four patients have already become pregnant in the CC group; remaining 46 patients received Vitamin E (300 mg/day) addition to CC, between first and thirteenth days of the following menstrual cycle (CC+vitamin E group). Follicular growth was followed by using transvaginal ultrasonography in all patients. When the mature follicle reached to 16-18 mm in diameter, endometrial thickness was measured. Flow velocity wave forms of spiral artery were recorded for calculation of the mean values pulsatility and resistance indexes (PI and RI) by using transvaginal color-pulsed Doppler ultrasonography. Results: The analysis of results showed that the mean PI and RI values of spiral artery blood flow were higher and endometrial thickness was lower in CC group (n= 50) when compared with CC + vitamin E group (n= 46) (p< 0.01, p< 0.05 and p< 0.01, respectively). The pregnancy rate in CC group (n= 4, 8%) was lower than in CC + vitamin E group (n= 13, 28%) (p< 0.01). Conclusion: The assessment of endometrial blood flow by transvaginal color-pulsed Doppler ultrasonography can be performed to detect endometrial receptivity in women using CC for the induction of ovulation. Spiral artery blood flow parameters may be helpful to demonstrate endometrial perfusion differences during the therapy. The addition of vitamin E to CC may have an improving effect on endometrial blood flow and pregnancy rate.

ÖZET
Amaç: Vitamin E non-enzimatik bir antioksidant molekül olup endoteli oksidatif stresten korur. Oksidatif stres kadın infertilitesinde önemli bir faktördür. Bu çalışmanın amacı; ovulasyon indüksiyonu amacıyla klomifen sitrat (KS) kullanan hastalara ilave olarak E vitamini verildiğinde endometriumda oluşan değişiklikleri transvaginal renkli Doppler ultrasonografi ile değerlendirerek KS'ın endometriumda oluşturduğu olumsuz etkisinin azaltılmasında E vitamininin etkinliğini araştırmaktır. Gereç ve Yöntemler: Bu çalışma, Erzurum Atatürk Üniversitesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği'ne başvuran, endokrin ölçümler ve transvaginal ultrasonografi ile folliküler gelişim takip edilerek anovulatuar siklus tanısı konulmuş olan 50 primer infertil hastada yapıldı. Vakaların hiçbirinde erkek infertilitesi ve tıkalı fallopian tüpler yoktu. Elli hastaya, KS (100 mg/gün) adetin 5. gününde başlanarak, oral yolla 5 gün süre ile verildi (KS grup). Bu gruptaki 4'ü hariç gebe kalamayan 46 hastaya, sonraki siklusta KS'a ilave olarak adetin 1-13. günleri arasında E vitamini (300 mg/gün) oral yolla verildi (KS+vitamin E grup). Transvaginal ultrasonografi yardımıyla foliküler büyüme takip edildi. Matür folikül çapı 16-18 milimetreye ulaştığında, endometrial kalınlık ve transvaginal renkli doppler ultrasonografi kullanılarak spiral arter kan akımı ölçülerek ortalama pulsatilite indeks (PI) ve rezistans indeks (RI) değerleri kaydedildi. Bulgular: KS + E vitamini grubu (n= 46) ile karşılaştırıldığında; KS (n= 50) alan hastalarda spiral kan akımının ortalama PI ve RI index değerlerinin daha yüksek ve endometrial kalınlığın azalmış olduğu görüldü (sırasıyla p< 0.01, p< 0.05, p< 0.01). KS grubundaki gebe kalma oranının (n= 4, %8), KS + E vitamini grubundaki gebe kalma oranına göre (n= 13, %28) daha düşük olduğu saptandı (p< 0.01). Sonuç: Ovulasyon indüksiyon ajanı olarak KS kullanan hastalarda, endometrial duyarlılığı tespit etmek için transvaginal renkli Doppler ultrasonografi ile endometrial kan akımı ölçümü yapılabilir. Tedavi sırasında endometriumda oluşan perfüzyon değişikliklerini göstermede, spiral arter kan akım parametrelerinin kullanılması faydalı olabilir. KS kullanan hastalara E vitamini desteği verilmesi; endometrium kan akımını ve gebelik oranını olumlu yönde etkileyebilir.